Niech zgadnę. Słyszysz „HPV", pewnie myślisz: rak szyjki macicy. Tymczasem wirus brodawczaka ludzkiego ma ponad 200 różnych typów. Od zupełnie niegroźnych i wywołujących np. brodawki skórne, po wysokoonkogenne, które mogą prowadzić do nowotworów. Większość z nas nie zdaje sobie sprawy z tej różnorodności, a to właśnie jej zrozumienie jest kluczem do skutecznej profilaktyki.

Z tego artykułu dowiesz się wszystkiego, co warto wiedzieć o wirusie HPV:

• Czym dokładnie jest wirus i jak można się nim zakazić?
• Które typy wirusa są niegroźne, a które mogą prowadzić do zmian nowotworowych?
• Jak wygląda nowoczesna diagnostyka?
• Dlaczego szczepienia przeciwko HPV mają dziś tak duże znaczenie i to zarówno dla dziewcząt, jak i chłopców?

Z wirusem HPV może mieć styczność każda z nas. Mało tego – szacuje się, że 80% osób zetknie się z nim przynajmniej raz w życiu, często nawet o tym nie wiedząc. Pora więc rozprawić się z mitami i odpowiedzieć na najważniejsze pytania, zanim temat HPV stanie się realnym problemem.

HPV – cichy wirus, który dotyczy większości z nas

HPV (Human Papilloma Virus) to wirus brodawczaka ludzkiego. Istnieje ponad 200 jego typów, z których część infekuje skórę (powodując np. brodawki), a część atakuje nabłonek narządów płciowych, jamy ustnej czy gardła. Według Światowej Organizacji Zdrowia aż 80% aktywnych seksualnie osób zetknie się z nim przynajmniej raz w ciągu swojego życia. W Polsce ten odsetek wśród kobiet szacuje się na ok. 50–80%. Co ważne, zakażenie może nastąpić nawet bez pełnego stosunku seksualnego – wystarczy kontakt skóra do skóry w okolicach intymnych. Skoro więc niemal każda z nas może zetknąć się z wirusem, to dlaczego u niektórych kończy się to poważną chorobą, a u innych nie?

Co się dzieje z organizmem po zakażeniu wirusem HPV?

Większość infekcji wirusem HPV ma charakter przemijający. Oznacza to, że nasz układ odpornościowy zwalcza wirusa średnio w ciągu 1–2 lat.  Infekcja przebiega wtedy bezobjawowo i nie pozostawia trwałych konsekwencji zdrowotnych. Problem pojawia się wtedy, gdy infekcja nie ustępuje i przechodzi w postać przewlekłą, czyli przetrwałą. Dotyczy to około 10–20% osób zakażonych wirusem HPV. 

W takiej sytuacji:

• Wirus HPV utrzymuje się w organizmie przez dłuższy czas.
• Układ odpornościowy nie jest w stanie go skutecznie usunąć.
• Infekcja zamiast samoistnie wygasnąć, cicho rozwija się w organizmie.

To właśnie przetrwałe zakażenia (zwłaszcza typami HPV wysokiego ryzyka) są najbardziej niebezpieczne. Gdy wirus zbyt długo pozostaje w organizmie, zaczyna wpływać na komórki szyjki macicy. Z czasem komórki te mogą zmieniać swój wygląd i sposób działania. Takie nieprawidłowości nazywamy zmianami dysplastycznymi. To nie jest jeszcze rak, ale pierwszy i wyraźny sygnał ostrzegawczy. Jeśli zmiany nie zostaną wykryte i wyleczone, mogą stopniowo przekształcać się w nowotwór. 

Dobra wiadomość? Ten proces zazwyczaj trwa wiele lat. To oznacza, że regularne badania mogą wykryć problem zanim zmiany staną się poważne i trudniejsze do leczenia.

Wirus HPV wirusowi nierówny

HPV to nie jeden wirus, a cała grupa ponad 200 typów, które różnią się między sobą działaniem i potencjalnym zagrożeniem. Niektóre z nich, jak HPV 6 i 11, wywołują łagodne zmiany skórne lub brodawki płciowe, ale nie są związane z rozwojem nowotworów. Inne, znacznie groźniejsze, mogą prowadzić do zmian przedrakowych, a z czasem do raka.

Szacuje się, że u ok. 1–2% wszystkich zakażonych osób może dojść do rozwoju nowotworu związanego z HPV. Ryzyko wzrasta, gdy zakażenie dotyczy wysokoonkogennych typów. Do tej grupy należą przede wszystkim:

• HPV 16 i 18 – odpowiadają łącznie za około 70% przypadków raka szyjki macicy;
• HPV 31, 33, 45, 52 i 58 – to również typy wysokoonkogenne, które mogą prowadzić do zmian przedrakowych i nowotworów;
• HPV 35, 39, 51, 56, 59 i 68 – są uznawane za typy potencjalnie onkogenne, a ich obecność także może zwiększać ryzyko rozwoju raka.

Warto jednak pamiętać o tym, że nie każde przewlekłe zakażenie prowadzi do nowotworu. Rozwój choroby zależy od wielu czynników, w tym długości trwania infekcji, typu wirusa, indywidualnej odporności organizmu oraz tego, czy pacjentka regularnie się bada i podejmuje działania profilaktyczne. Dlatego tak ważne są zarówno szczepienia, jak i regularne badania przesiewowe. To one dają szansę na wczesne wykrycie zagrożenia.

Diagnostyka HPV – jakie badania warto wykonać?

HPV często rozwija się bezobjawowo, dlatego podstawą profilaktyki są regularne badania ginekologiczne. Pozwalają one wykryć niepokojące zmiany, zanim jeszcze pojawią się objawy kliniczne.

Do najważniejszych badań przesiewowych należą:

• Cytologia (test Pap) – klasyczne badanie, które polega na ocenie komórek pobranych z szyjki macicy. Pozwala wykryć wczesne zmiany komórkowe (dysplastyczne), zanim przekształcą się w raka.

‍

• Cytologia na podłożu płynnym (LBC) – nowocześniejsza metoda o wyższej czułości, umożliwiająca dodatkowo wykonanie testu HPV z tej samej próbki.

‍

• Test DNA HPV – wykrywa obecność materiału genetycznego wirusa w komórkach, nawet gdy nie widać jeszcze zmian w cytologii. Rekomendowany zwłaszcza u kobiet po 30. roku życia lub jako uzupełnienie cytologii.

‍

• Ko-test (cytologia + test HPV) – połączenie obu metod zwiększa skuteczność diagnostyki i jest coraz częściej zalecane jako standard w profilaktyce raka szyjki macicy.

Każda kobieta – niezależnie od wieku i statusu szczepienia – powinna regularnie wykonywać badania. To właśnie one pozwalają wykryć problem wcześnie, gdy leczenie jest proste i skuteczne.

Więcej o tym, jak często wykonywać cytologię, przeczytasz w moim wcześniejszym artykule: Regularne badania ginekologiczne – dlaczego mogą uratować Twoje życie.

Szczepienia przeciwko HPV – dlaczego są tak ważne?

Od września 2024 roku w Polsce obowiązuje powszechny i bezpłatny program szczepień przeciwko HPV dla dzieci w wieku od 9 do 14 lat¹. Co ważne, program dotyczy zarówno dziewcząt, jak i chłopców. To kluczowy krok w walce z wirusem, który wciąż jest główną przyczyną raka szyjki macicy i innych nowotworów HPV-zależnych.

Dlaczego szczepienia przeciwko HPV wykonuje się  tak wcześnie? Otóż szczepionki są najskuteczniejsze, gdy podaje się je przed rozpoczęciem aktywności seksualnej. Ale to nie znaczy, że później nie mają one sensu. Szczepienie przeciwko wirusowi HPV można wykonać nawet do 26. roku życia, a w niektórych przypadkach również później (nawet do 45. r.ż.). Warto porozmawiać o takiej możliwości ze swoim lekarzem.

Jakie szczepionki są dostępne w Polsce?

• 2-walentna – chroni przed typami HPV 16 i 18 (odpowiedzialnymi za ok. 70% przypadków raka szyjki macicy);
• 9-walentna – dodatkowo obejmuje typy 6, 11, 31, 33, 45, 52 i 58, czyli chroni także przed brodawkami narządów płciowych i innymi typami nowotworowymi.

Dlaczego przeciwko wirusowi HPV szczepi się również chłopców?

Wciąż pokutuje mit, że wirus HPV dotyczy wyłącznie dziewcząt. Tymczasem chłopcy mogą być nie tylko nosicielami wirusa, ale także chorować. HPV może prowadzić u nich do raka prącia, odbytu, jamy ustnej czy gardła. Szczepienie chłopców to realna ochrona ich zdrowia i jednocześnie niezwykle ważny element profilaktyki populacyjnej, ograniczający rozprzestrzenianie się wirusa w społeczeństwie. Wprowadzenie szczepień dla chłopców stanowi światowy standard profilaktyki, który jest rekomendowany przez WHO i realizowany od lat m.in. w Australii, Kanadzie, Niemczech i USA. Polska dołączyła do tego grona w 2024 roku.

Wpływ HPV na Twoje zdrowie intymne – czego możesz uniknąć?

Wirus HPV to główny czynnik wywołujący u kobiet:

• niemal 100% przypadków raka szyjki macicy,
• raka pochwy i sromu,
• raka odbytu,
• nowotwory jamy ustnej i gardła.

Niepokojące? Tak. Ale tym zagrożeniom możesz skutecznie zapobiec. Kluczem jest profilaktyka, która pozwala wykryć zmiany już na wczesnym etapie. Zaniedbanie badań może mieć dramatyczne skutki. Rak szyjki macicy przez długi czas rozwija się po cichu. 

Dopiero w zaawansowanym stadium mogą pojawić się niepokojące sygnały, takie jak: krwawienia między miesiączkami lub po stosunku, ból podczas współżycia, czy upławy o nietypowym zapachu i kolorze. Problem w tym, że wiele z tych objawów również można łatwo zbagatelizować i pomylić z mniej groźnymi dolegliwościami.

Dlatego zrób cytologię. Wykonaj test HPV. Porozmawiaj z lekarzem o szczepieniu. Bo to naprawdę może uratować Twoje życie.

‍

Źródła:

‍¹https://www.gov.pl/web/zdrowie/hpv